Muzeum Archeologiczne

Światowid ze Zbrucza

W sierpniu 1848 r. w majątku Liczkowce koło Husiatyna na Podolu, którego właścicielem był Konstanty Zaborowski, doszło do odkrycia kamiennego posągu. Suche lato spowodowało znaczne obniżenie się poziomu wód rzeki Zbrucz (lewy dopływu Dniestru, u podnóża pasma górskiego Miodobory), wskutek czego w jednym z zakoli rzeki natrafiono na kamienną rzeźbę. Wkrótce po tym Zaborowski ofiarował ją Mieczysławowi Potockiemu , ten zaś przesłał informację wraz z opisem znaleziska do Towarzystwa Naukowego Krakowskiego.

Dnia 12 maja 1851 r. posąg dotarł do Krakowa i został wystawiony w sali Biblioteki Jagiellońskiej przy ul. św. Anny 6. Od roku 1860 był prezentowany na wystawie archeologicznej Towarzystwa Naukowego w jego nowej siedzibie przy ul. Sławkowskiej 17, choć ze względu na rozmiary ustawiono go poza samą ekspozycją, przy wejściu do gabinetów Zarządu Towarzystwa.

Po prawie 90 latach, dzięki przebudowie budynku Akademii i połączeniu z obiektem przy ul. św. Jana 22, posąg ustawiono w obrębie ekspozycji archeologicznej, w specjalnie zaaranżowanej rotundzie. Od roku 1968 statua eksponowana jest w wyodrębnionym pomieszczeniu (w roku 2004 zyskało ono nową oprawę) Muzeum Archeologicznego w Krakowie przy ul. Poselskiej 3.

Posąg wykonany jest z wapienia, ma wysokość 2,57 m , posiada niemal kwadratowy przekrój szerokości 29-30 cm i waży ok. pół tony. Wszystkie jego ściany pokryte są płaskorzeźbami podzielonymi na trzy piętra. W dolnej części występują trzy postacie męskie, klęczące z podniesionymi rękami, jakby podtrzymujące pozostałe piętra; pas środkowy to cztery postacie tworzące korowód taneczny.

Na samej górze znajdują się cztery postacie, które łączy wspólna głowa o czterech identycznych twarzach, nakryta stożkowatą czapką. Każda z tych postaci trzyma w rękach inne atrybuty:

• pierwsza - róg,
• druga - wieniec lub pierścień,
• trzecia w miejscu nóg ma wyrzeźbiony miecz i konika,
• czwarta zaś nie ma żadnych atrybutów.

Posąg uważany jest za wyobrażenie bóstwa związanego z religią Słowian - uważa się, że przedstawia Światowida - boga słońca, ognia, wojny, urodzaju, ale poszczególne płaskorzeźby tłumaczone są bardzo różnie. Powszechnie przyjęty dawniej pogląd, że posąg przedstawia "Światowida" (czyli poprawnie połabskiegoŚwiętowita), wydaje się obecnie nie do końca trafiony, gdyż wedle zachowanych opisów kronikarskich jego wyobrażenia różniły się znacznie od słupa zbruczańskiego.

Według innej koncepcji górny pas posągu wyobraża główne bóstwa słowiańskiego panteonu, kolejno:

• postać z rogiem Mokosz,
• postać z pierścieniem Ładę,
• postać z mieczem i koniem Peruna,
• zaś postać bez atrybutów Dadźboga.

Jeszcze inna koncepcja zakłada, że cztery postaci wyobrażają cztery aspekty Peruna. Postać u dołu posągu powszechnie utożsamiana jest z Trzygłowem. Przypisuje mu się również ikonograficzne wyobrażenie wszechświata. Powszechnie interpretuje się:

• pas górny jako sferę niebiańską,
• środkowy jako świat zamieszkany przez ludzi,
• dolny utożsamiany jest z podziemiami.

Kamienna kopia znajdująca się u stóp Wawelu została wykonana przez Józefa i Władysława Wesołowskiego.

Informacje o Muzeum Archeologicznym: www.ma.krakow.pl.